Իմ հոնորարը թող լինի աշխարհի առողջացումը
02.06.2020 | 01:07
Այս վերջին ամսվա ընթացքում ավելի հաճախ եմ հիշում ժողովրդական ասացվածքը` չկա չարիք առանց բարիքի, որի սկզբնաղբյուրն ինձ համար, ինչպես և իմ իմացած գրեթե բոլոր առած-ասացվածքների դեպքում, լուսահոգի մայրս է: Շատ մտածեցի՝ ինչու՞ կամ ինչպե՞ս է ստեղծվել այս ասացվածքը: Պարզ է օդից չի ստեղծվել, և պիտք է որ եկած լինի ինչ-որ ավելի հզոր ազդակներից, քան մեր պարզունակ պատկերացումներն են չարիքի ու բարիքի մասին: Այն հավանաբար ծնունդ է առել ուղեղի ինքնապաշտպանական բնազդների կենտրոնից, որ հետո սինթեզի լավատեսություն, քանի որ չարիքի պայմաններում առանց լավատեսության չկա դիմակայություն: Ասենք՝ ո՞րը պիտի լիներ պատերազմի, համաճարակի, բնական աղետի կամ սովի պես աշխարհակործան չարիքների բարիքը: Թերևս փորձ ձեռք բերելը կամ դասեր քաղելը: Թերևս... քանզի մեծ չարիքի մեջ աննշան դրական փոփոխությունները, վերադասավորումները կամ շրջադարձերը բարիք համարող մարդը պարզապես ենթագիտակցորեն փորձում է օգնել ինքն իրեն նայել առաջ՝ այդպիսով կատարելով՝ ինչ գնով էլ լինի կյանքից ամուր կառչելու իր գերագույն առաքելությունը աշխարհում:
Չկա չարիք առանց բարիքի... Մարտի 13-ից անվերջ կրկնելով այս խոսքերը՝ ուզում եմ տեսնել լույսը թունելի վերջում ու հավատալ, որ ժողովրդի դարավոր իմաստնությունը չի կարող խաբել, որ չինական ծագումով ինչ-որ անհայտ վիրուս չի կարող խախտել դարերի միջով անցած ժողովրդական իմաստնության անսխալականությունը: Բայց հանկարծ հետ եմ կանգնում այդ մտքից: Մեր նախնիների գիտակցության մեջ չարիք ու բարիք հասկացությունները Աստծուց էին, և «Չկա չարիք առանց բարիքի» փիլիսոփայության միջուկը Աստծո պատիժ ու նույն բարեգութ Աստծո ներում կոնցեպտի վրա էր հիմնված: Նրանք չէին նախատեսել, որ Սոդոմ-Գոմորից, ջրհեղեղից, երկրաշարժից կամ այլ բնական աղետներից բացի աշխարհը կարող է կործանվել նաև լաբորատոր ինչ-որ աննշան բացիլից՝ թագավարակ կամ թագաժահր փառահեղ անունով:
Սակայն մեր ուղեղի բիոհամակարգչում թարմացումներ շատ արագ տեղի չեն ունենում, և ես, այնուամենայնիվ, շարունակում եմ հավատալ, որ այս չարիքից էլ կարելի է բարիք քամել. մարդիկ սկսել են հետևել իրենց առողջությանը, հիգիենային, սկսել են կարդալ: Բայց նրանք, ովքեր դա անում էին համաճարակից առաջ էլ, ուրիշ կերպ են փորձում չարիքից բարիք քամել: Ես դրանցից մեկն եմ, և իմ բարիքի որոնումներն ինձ տանում են ուրիշ տեղ։
Արխիվս... իմ չափ տանջված ու ամեն ինչ տեսած արխիվս: Թափառելով երկրից երկիր, քաղաքից քաղաք, տնից տուն, փոշոտվելով, մաշվելով ու խունանալով հանդերձ՝ այն եղել ու մնում է իմ ամենամեծ հարստությունը: Այնտեղ իմ կյանքն է, ես եմ, իմ անվերադարձ տարիները, իմ «կանաչ-կարմիր, սև ու սպիտակ, սառն ու տաք, ծուռն ու շիտակ, թևավոր ու թևաբեկ, սիրավոր ու ձիավոր» տարիները: Ի՜նչ լավ է ասել Համո Սահյանը:
Շարունակ ցանկացել եմ ու որոշել կարգի բերել արխիվս, ու միշտ ժամանակս չի ներել: Կամ գուցե խաբել եմ ինքս ինձ՝ իբր ժամանակ չունեմ: Երևի զգացել եմ, որ այնքան մոռացված ու կարևոր բաներ եմ գտնելու այնտեղ։ Եվ գուցե ժամանակը պատրվակ բռնելով՝ սկսել եմ վախենալ, խուսափել այն քրքրելուց: Իսկ եթե հանկարծ այնպիսի բան գտնեմ, որը կարթնացնի մի մոռացված ու անդառնալի կսկի՞ծ, որից կսկսի արյունել ևս մի սպիացած վերք։ Կդիմանա՞մ։ չէ՞ որ արդեն երիտասարդ չեմ։ Ավելի ճիշտ չէ՞ այդպես էլ թողնել։ Բայց կորոնավիրուսը աշխարհում շատ բան փոխեց ու շատ բան շրջեց գլխիվայր: Ինքնամեկուսացում, տանը մնալու պահանջ, ռիսկային տարիք, ուղեկցող հիվանդություններ։ Այդ բոլորը հենց իմ մասին էին: Ոչ, ժամանակն է մնալ տանը ու բացել այդ հնամաշ ու մոռացված կապոցը, ազատվել ավելորդ թղթերից, թերթերից, թեթևացնել, թողնել ամենակարևորը։ Դա չարված գործ է, որ պիտի արվի: Վերջապես պետք է ինչ-որ աշխատանքով զբաղվել՝ կարդալուց ու հեռուստացույց դիտելուց զատ: «Անատոլիական պատմություն» ֆիլմը շատ է տակնուվրա անում հոգիս, քաղաքականությունից անգամ կորոնավիրուսի քամի է փչում։
Իսկ գուցե փորձեմ ինչ-որ բա՞ն գրել: Շատ գրողներ, նկարիչներ, երաժիշտներ մեկուսացման մեջ, բանտում, աքսորում, ընդհատակում, հիվանդանոցում գլուխգործոցներ են երկնել: Հայտնի է, որ խոլերայի համաճարակի պատճառով Պուշկինը մեկուսացել է Մեծ Բոլդինո կալվածքում և ավարտել «Եվգենի Օնեգին» չափածո վեպը, «Բելկինի վիպակները», «Փոքրիկ ողբերգությունները», գրել է պոեմներ ու բանաստեղծություններ: Գրականության մեջ այդ շրջանը հայտնի է Բոլդինյան աշուն անվանումով՝ որպես գրողի ստեղծագործական կյանքի ամենաբեղմնավոր շրջան: Կամ մեր մեծ լոռեցու՝ Թումանյանի Աբասթումանի աշունը: Առողջական վիճակի պատճառով 1902 թվականի աշունն անցկացնելով այնտեղ՝ բանաստեղծն ավարտեց իր հայտնի ստեղծագործություններից շատերը՝ «Անուշ», «Թմկաբերդի առումը», «Փարվանա»: Չարենցը բանտում քիմիական մատիտով իր շապիկների վրա վերջին գլուխգործոցներն էր գրում։ Իսկ ինչու՞ չեմ կարող ես էլ ինչ-որ բան գրել: Բայց տանը հիշեցնում էին՝ ասել էի, որ ժամանակ ունենամ, կարգի կբերեմ թղթերս, կթեթևացնեմ դրանք, ախր շատ տեղ են զբաղեցնում առանց այդ էլ փոքր բնակարանում:
Զարմանալի բան. որքան ես խուսափում էի, հետաձգում արխիվիս մոտենալու պահը, այնքան այն ձգում էր ինձ: Վախկոտի պես անգամ հայացքս էի շրջում, որ չտեսնեմ: Հետո ինձ սկսեց հետապնդել մի կպչուն միտք. իսկ գուցե շատ կարևոր ու մոռացված բան կա այնտեղ, որ իրեն զգացնում է վանելով: ՈՒ մի օր, գրեթե վստահ, որ այսպիսի առիթ էլ չեմ ունենալու, որոշեցի չվախենալ անցյալիս հետ առերեսվելուց ու «քրքրել մոխիրը», ինչպես կասեր Լևոն Շանթի Վանահայրն իր անցյալը հիշեցնող Իշխանուհուն: Ախր այդ թղթերը ես եմ, դրանցից ավելի հարազատ ու մտերիմ բան չունեմ կյանքում: Նստեցի ու սկսեցի քրքրել։ Սուրճը սառել էր ու մնացել։ Օրվա վերջում ինձ բռնեցի այն մեղավոր մտքի մեջ, որ մինչև հոգուս խորքը երախտապարտ եմ նորին մեծություն ԹԱԳԱՎԱՐԱԿԻՆ: Մնալով տանը և մատնվելով անգործության՝ ես դեմքով շրջվեցի դեպի իմ անցյալը, միգուցե վերջին անգամ, որովհետև ուզում եմ հավատալ, որ այս մարդածին համաճարակն այլևս չի կրկնվելու։
Առաջինը ձեռքս ընկան ծնողներիս լուսանկարները։ Աստված իմ, այս ինչքան եմ նմանվել հորս: Ճիշտ «Հայելին» մուլտֆիլմի գյուղացու պես, ով հայելու մեջ իրեն տեսնելով՝ բացականչում է. «Էս հո օղորմածիկ հերս ա»: Մի պահ սարսռացի, բայց այնպես էի կարոտել, որ երկար աչքս չէի կտրում նրա նկարից: Ինչքա՜ն բան է ինձ տվել ժայռի պես լուռ ու առաքինի այս մարդը՝ մարգարեի հեռատեսությամբ: Հայրական խստությունը կոպտության հետ երբեք չշփոթող իմ կոշկակար պրոֆեսորը ինչպե՞ս է կարողացել ամեն ինչ ասել՝ գրեթե ոչինչ չասելով: Հիշեցի Չարենցին ու Աբգար աղային.
...Իր ամբողջ կյանքում լուռ
Ինչ չէր վատնել նա երբեք,
Ինչ չէր այրել իբրև հուր
Եվ չէր երգել իբրև երգ,-
Երազներում իր տխուր,
Պահած անգամ իրենից.-
Թաքցրել էր այնքան խոր,
Որ իբրև գանձ բաշխի ինձ:
Ահա մայրս...այնքան գեղեցիկ, այնքան պարզ ու տխուր ու այնքան խեղճ: Հաճախ ես այնպես եմ չարացել նրա խեղճության, անդեմ հնազանդության ու համակերպվածության վրա, ու նույնիսկ ինձ թվացել է, թե իմ բոլոր դժբախտությունների պատճառը հենց նրա խեղճությունն է: Դա շատ վտանգավոր բացահայտում է, և այդտեղից մինչև ատելություն մի քայլ է, եթե անգամ խոսքը հարազատ մոր մասին է: Բայց այդպիսի քայլ չի եղել, որովհետև ինչ-որ անհասկանալի բնազդով ես գիտակցել եմ՝ ինչքան անհուն ու խոր բան կա իմ մեջ, այդ նա է տվել ինձ իր խեղճության ավազանից: Հիմա էլ նա նկարից նայում է նույն բարի ու խեղճ հայացքով: Նայում ու խոսում է ինձ հետ... ես շատ մոտիկից պարզ ու հստակ լսում եմ նրա ձայնը, այն խոսքերը, որ ասել էր ինձ մահվան մահճում, բայց ես լավ չէի հասկացել: «Ներո՛ղ եղիր, բալե՛ս, մենք չկարողացանք քեզ այնպես պահել, ինչպես որ կուզեինք: Չէ, ավելի ճիշտ, ինչի որ դու արժանի էիր: Ախր մենք լավ մարդ ենք մեծացրել մեր հասարակ հարկի տակ, բայց լավ չենք պահել նրան»:
Մայրերը սովորաբար իդեալականացնում են իրենց զավակներին, ավելին՝ աստվածացնում, համարում անթերի ու կատարյալ: Դա հավանաբար գալիս է մայրական անմեղ էգոիզմից՝ իմ որդին չի կարող վատը լինել: Բայց իմ ծնողների ինքնագնահատականը միշտ էլ այնքան ցածր է եղել, որ նրանց դեպքում զավակի իդեալականացումը պիտի գար ոչ թե ծնողական էգոիզմից, այլ բոլորովին ուրիշ, ավելի խորքային զգայարաններից, թերևս կրկին ինքնապաշտպանական: Ինձնով իրենց պաշտպանված և ուժեղ էին ուզում զգալ...ես մի քիչ ուրիշ էի իմ շրջապատի երեխաներից, ընկերներից, ու նրանք փորձում էին բռնել այդ երերուն հենարանից: Իսկ ես պաշտպանեցի՞ նրանց, տվեցի՞ այն ապահովության զգացումը, որ պիտի տա որդին իր ծերացած ու անճարացած ծնողներին: Ի՞նչ արեցի ես նրանց հետ: Աստված իմ, ինչ դաժան պատիժ բաժին ընկավ իմ ծնողներին, նրանք ինձ երջանիկ չտեսան: Այդ հետո ես պիտի հասկանայի, որ մարդը կարող է անտրտունջ տանել սեփական դժբախտությունն ու անհաջողությունները, բայց զավակինը... Այ, նոր գլխի ընկա, թե ինչու՞ էի վախենում «քրքրել մոխիրը»: Զգում էի, որ այնտեղ ինձնով չերջանկացած ծնողներիս հիշողությունն է անթեղված, որը բաց վերքի պես ցավեցնելու է հոգիս: Բայց նրանք այդ մասին էլ ոչինչ չխոսեցին, սպասում էին, որ մի օր գուցե երջանկանամ... Մորս լուսանկարի ու այդ անկատար, տարտամ մտքի վրա կանգ առա: Կինոյի լեզվով՝ դա երկարատև «ստոպ-կադր» էր, երևի մի քանի ժամ: Այդպես ավարտվեց առաջին օրը... Թերթեցի, ջոկեցի, դրեցի ու վերցրի, բայց ոչինչ դեն չնետեցի: Ի՞նչը դեն նետեի՝ իմ մանկությո՞ւնը, թե՞ ծնողներիս լուռ խեղճության պատառիկները...
Հաջորդ օրը գործս սկսեցի մի աղջկա փոքրիկ լուսանկարից՝ սև և սպիտակ: Դպրոցական խմբանկարից առանձնացրած ու մեծացրած այդ նկարը մի տեսակ խամրած էր, դիմագծերը լղոզված էին, բայց ես իմ կյանքից քանի՜-քանի ժամեր էի անցկացրել՝ այդ լուսանկարը ափիս մեջ քնքշանքով պահած, հաշվել հնարավոր չէ: Ես գտա նաև խմբանկարը: Որոշեցի իմ մանկության ու պատանեկության բոլոր լուսանկարների մեջ գտնել մի ուրիշ աղջկա դեմք, որն ավելի գեղեցիկ է, քան Լուսերի դեմքը: Փորձեցի, շատ փնտրեցի, անվերջ հանում ու դնում էի ակնոցս, փոխում, բայց չէի գտնում: ՈՒ հասկացա, որ իզուր եմ փնտրում անգտնելին: Առաջին սիրո առեղծվածն ամենահանճարեղ բանաստեղծներն անգամ չեն գտել, ես ինչպե՞ս պիտի գտնեի: Վերջին անգամ համոզվեցի, որ յուրաքանչյուր տղամարդու կյանքում միայն մի գեղեցիկ աղջնակ, աղջիկ, օրիորդ, կին է լինում. դա առաջին սերն է, որ անգամ զառամուհի դարձած տարիքում նույն գեղեցիկ ու հմայիչ աղջիկն է, այն կատարյալը, անհասը, անպատասխանը, որի մասին հիշողությունը բաց վերքի վրա լցվող աղի պես մղկտացնում է հոգիդ անգամ յոթերորդ տասնամյակում:
Կյանքիս այս հատվածի մասին պատմող լուսանկարների վրայով շատ արագ անցա...գրեթե ոչ մեկը ողջ չէր, մի տեսակ վախեցա ու գերեզմանոցի սառնություն զգացի: Փրկվածի պես ասես դուրս եկա մի լուսավոր արահետ... ու միանգամից հայտնվեցի...Հայաստանից դուրս, հեռու-հեռու մի երկիր՝ խոնավ, ցուրտ, օտար, բայց միևնույն ժամանակ՝ ջերմ ու հարազատ: Թղթերն ու թերթիկները, լուսանկարներն ու լրագրերի պատառիկներն ինձ տարան դեպի խենթ ու խելառ մի աշխարհ՝ երիտասարդության տարիներ, երբ ես ուսանում էի Վիլնյուսի պետական համալսարանի ասպիրանտուրայում: Սիրտս սկսեց արագ բաբախել... Կրկին հիշեցի Չարենցին: Աբովյանին նվիրված իր հանճարեղ պոեմում նա գրում է.
Գիշերը չէր քնել:- Քրքրել էր թղթերը,
Երկար թերթել թերթերը բազմաթիվ,-
Օրագրեր, գրքեր, ձեռագրեր,
Գրություններ մնացած դեռ Դորպատից:
...Ծրագիրներ՝ կիսատ կամ սկսած հազիվ,-
Ո՞Ւմ է թողնում բոլորը, ո՞ր սիրեցյալ սանին:
Եվ նամակներ ապա...Այդ թերթերը դեղին,
Ծածկած հաճախ գրով գոթական:
...Հանկարծ աչքն ընկավ մի գրություն գերող՝
Ինչպես ցողն է լինում ծաղիկների վրա՝
Թափանցիկ, վաղնջական, գերող-
Այդ թերթիկը կապույտ ալեկոծեց նրան
Հուշելով՝ չճաշակած մի քաղցրություն բուրող...
«Թերթելով թերթերը բազմաթիվ»՝ մտքումս անվերջ կրկնում էի չարենցյան պոեմի անգիր արած տողերը և մտածում՝ ինչ լավ է, որ Չարենցը գրել է այս պոեմը, ու ես էլ անգիր գիտեմ, թե չէ կարող էի մտածել, որ խելագարվել եմ ու միայն ես եմ իմ անցյալի թղթերը քրքրելուց այսքան սրտակեղեք ցավ, ուրախություն ու կարոտ զգում:
Իմ արխիվում պահպանվող թղթերի մի ստվար մասը ոչ թե Դորպատից էր, այլ Դորպատին շատ մոտ մի ուրիշ երկրից՝ Լիտվայից, իսկ ավելի ստույգ՝ Վիլնյուսից: Եթե ես ասեմ, որ կյանքիս լավագույն տարիները կապված են Վիլնյուսի հետ, ապա ոչինչ ասած չեմ լինի, համենայն դեպս, լսողի համար՝ հասկանալի ոչինչ: Այդ աքսիոմը ապացուցելու համար ես չեմ կարող Վիլնյուսում անցկացրած տարիների հանդեպ իմ սերը պատմել հենց Վիլնյուսից: Ես պիտի շատ հետ գնամ ու պիտի գամ շատ հեռվից: Որովհետև մարդկային զգացողությունները, ապրումները, աշխարհընկալումը մեկ օրվա, անգամ մի քանի տարիների արդյունք չեն: Այնտեղ մանկություն, պատանեկություն, անգամ գենետիկ հիշողության վաղեմություն կա, ազգային խառնվածքի խոր դրոշմ: Աբովյանի պես՝ Չարենցի բնութագրմամբ.
Նամակների դեզում կային խստաբարո
Գրություններ՝ շեշտով խրատական,
Ինչ-որ ուրիշ կյանքի ընթացք բարբառող,-
Գրություններ կային, որոնք, սակայն,
Նշում էին նրա ուղին նվաստ,
Գծում դժնի ընթացք ասիացու,
Եվ հորդորում էին քայլով զգաստ
Ընթանալ կամոքն Աստծո՝
Խոնարհությա՛ն շավղով, առաքինությա՛ն,
Դարերով սրբագործյալ հեզության:
Փաստորեն Աբովյանի՝ Դորպատում սովորելուց 150 տարի անց Վիլնյուսում սովորող ալավերդցի երիտասարդը նույն ապրումներն էր ունեցել, բայց քանի որ շատ երիտասարդ էր եղել ու անփորձ, հստակ չէր հասկացել՝ որտեղից է գալիս այս անչար ու անուրախ, խեղճ ու խոնարհ ճակատագրի դրոշմը, օտարների ինքնագոհ հայացքը, իր «սրբագործյալ հեզությունը»... Հետո էլ ասում են՝ գենետիկ հիշողություն գոյություն չունի։
Դողդոջուն մատներով թերթեցի այդ թղթերը, լուսանկարներ գտա, երկար նայեցի երիտասարդ դեմքերին, այնքան գույն, այնքան կյանք ու սեր կար այդ սև ու սպիտակ պատկերների մեջ: Մի տեղ ինձ են գրկել, մի տեղ գրկել եմ ես, մի տեղ հարբած ենք, մի տեղ սոված, մի տեղ ուրախ, մի տեղ տխուր, մի տեղ այնպես ենք ծիծաղում, որ ասես նկարի մեջ լսվում է ծիծաղի ձայնը, մի տեղ կոտրելու աստիճանի ուժգին բաժակ ենք խփում, մի տեղ լուրջ ենք, ինչպես Ռոդենի «Մտածողը», մի տեղ այնքան անլուրջ, մի տեղ... Աստված իմ, հենց սա է եղել կյանքը, երջանկությունը, ես ապրել եմ ապրելու բերկրանքը, վայելել եմ կյանքի վայելքը ու չեմ հասկացել, որ ապրում ու վայելում եմ: Դժվարություններ եղել են ինչքան ասես՝ նյութական, ուսումնական, լեզվական, բնակարանային, հոգեբանական, դժվարություններ կապված շովինիզմի, կոմունիզմի, աթեիզմի և էլի շատ իզմ-երի հետ, և վերջապես տան կարոտը, իմ ժառանգական խեղճությունն ու համբերատարությունը... բայց ես անտրտունջ հաղթահարել եմ բոլոր դժվարությունները՝ իմ այդ կարգավիճակը համարելով բախտի պարգև ու խղճալով բոլոր նրանց, ովքեր կարող էին իմ տեղը լինել, բայց չեն: Ինչպե՞ս եմ հաղթահարել... Հա, հիշեցի, ջահել եմ եղել... միայն այդքա՞նը, իհա՛րկե...Իսկ ի՞նչ է, դա քի՞չ է... «Ոչ, դա ամեն ինչ է,- ինձ պատասխանեց լուսանկարից նայող ջահել ու սիրուն տղան, որ այնքան նման էր մեծ թոռնիկիս»:
Լուսանկարները նայելիս իմ լսողության զգայարանները հստակ լսում էին նրանց բոլորի ձայները, այն երգերը, երաժշտությունը, որոնք միշտ հնչում էին խնջույքների, ընկերական առօրյա հանդիպումների ժամանակ: Ահա ականջիս մեջ ծլնգում է ուսանողական ընկերախմբերին ուղեկցող կիթառի ձայնը... «Очи черные», «Բիթլզ»-ի հազար անգամ լսած երգերը՝ «Աղջիկը», «Երբ ես երիտասարդ էի», նաև մեր «Ով սիրուն, սիրուն»-ը:
Այս լուսանկարներում էլ կան կյանքից արդեն հեռացած մարդիկ, վիթխարի դեմքեր, աշխարհի մեծերի քարտեզի վրա վառվող մեծություններ՝ օտար և մերոնցից: Աստված իմ... ես այս մարդկանց հետ սեղան եմ նստել, վայելել նրանց ընկերությունը, սերը, հոգատարությունը, գնահատանքը, նյութական, հոգևոր ու բարոյական աջակցությունը։ Նրանց մեջ իր վիթխարի հասակով վեր է հառնում այս տիտանը՝ ՄԱՐԴԸ՝ Էդուարդաս Մեժելայտիս անունով: Հանկարծ նկատում եմ, որ իմ կյանքում ճակատագրական դեր ունեցած լիտվացի այդ մեծ գրողը, հասարակական գործիչը ու աշխարհի քաղաքացին իրականում երեխայի պես պարզ ու հասարակ մի մարդ է եղել՝ խենթորեն սիրահարված գեղեցիկին, բարուն, ազնիվին, հավերժին։
Ես նրա հոգատար ձեռքի տակ աճել եմ, հասունացել որպես գրող, գրականագետ, մարդ, նրա հզոր աշխարհայացքի ներքո ձևավորվել են իմ հայացքները որպես հայի, որպես աշխարհի քաղաքացուն։ ՈՒ թող անհամեստություն չթվա, բայց ինքն էր շատ հաճախ կրկնում, որ ես նրան շատ եմ փոխանցել իմ ազգի հոգեկերտվածքի ազնիվ գանձարանից, իմ ժողովրդի պատմության ու գրականության ոգեղենությունից: Նա չէր կարող կեղծել, մեծ մարդիկ երեխայի պես անկեղծ են, և նրա մաքրամաքուր անկեղծությունը մինչ օրս բավարարում է ինձ՝ դրական լիցքերի չպարպվող մարտկոցի պես: Այդ էներգիան հորդում է Մեժելայտիսի գրականության արևից։
Չորրորդ թե հինգերորդ օրը երկար նստելուց ոտքերս թմրում են, մեջքս տնքում է, գլուխս՝ պտտվում. ինչքա՞ն կարելի է թերթել ու նայել, հիշել ու հիշել: Իսկ գուցե ժամանակն է այդ հիշողությունները թղթի՞ն հանձնելու: Համենայն դեպս, լիտվական տարիների մասով ես մեծ բացթողում ունեմ: Միշտ որոշել եմ գրել այդ տարիների ու մարդկանց մասին, միշտ ժամանակը չի բավականացրել: Գուցե այս համաճարակը նշա՞ն է, ինչ-որ հիշեցու՞մ՝ մարելու մեր կյանքի չմարված պարտամուրհակները: Գուցե էլ չլինի՞ նման պահ: Չէ՞ որ մենք անընդհատ Աստված ենք կանչում, որ չլինի: Իսկ եթե Աստված անսա մեր ձայնին, ու այս զզվելի ախտն ընդմիշտ վերանա աշխարհի երեսից, մեկ էլ ե՞րբ ժամանակ կգտնեմ բացելու տարիներիս այս տխուր կապոցը: ՈՒրեմն չպիտի՞ գրեմ: Ինչքան բան է մոռացվել, ինչքան էլ դեռ կմոռացվի, եթե ուշացնեմ: Իսկ հուշերը, գրելու արժանի, գրով հիշվելու մարդիկ և օրերն այնքա՜ն շատ են, որ մեղքի պես մի բան է դրանք անտեսելը ու այս մագաղաթաբույր հիշողությունը ամենակուլ փոշու, մթության ու խոնավության թագավորությանը հանձնելը։
Մի քանի օր էլ ունեցա «ստոպ-կադրեր» այս կամ այն լուսանկարը, թերթոնը կամ թուղթը նայելիս, մի քանի անգամ էլ ակնոցի տակից գաղտնի սրբեցի թացացող աչքերս, բայց միևնույն է, մի օր ինքս ինձ խոստովանեցի, որ երիցս երախտապարտ եմ չինական այս անհասկանալի վարակին, արտակարգ դրությանն ու տանը մնալու կառավարության հորդորներին։
Երախտապարտ եմ ժողովրդական իմաստնության ճշմարտացիությանը, որը լսել եմ իմ լուսահոգի, սիրուն ու խեղճ մորից. «Բալես, չկա չարիք առանց բարիքի»:
Ահա՛ բարիքը, աննկատ ծնված իմ նոր զավակը՝ «Լիտվական օրագիր» վերնագրով։ Հոնորարից հոնորար ապրող գրողները, սակայն, միշտ էլ անուղղելի սակավապետ, ազնիվ ու անշահախնդիր մարդիկ են և կարող են հրաժարվել թե՛ հոնորարից և թե՛ կառավարության շռայլ պարգևավճարներից ու մաղթել ամենակարևորը՝ իմ հոնորարը թող լինի աշխարհի առողջացումը։
Հ.Գ. Մի քանի օր հետո ավագ թոռնիկս հարցրեց. «Պապի՛կ, ինչ-որ բան թափեցի՞ր, գոնե մի քիչ թեթևացա՞վ արխիվդ»: «Ոչ, զավակս, չթեթևացավ, այլ ավելի ծանրացավ,-պատասխանեցի ես...»: ՈՒ այդ պատասխանն էլ մի ուրիշ գիրք էր, որն արդեն կգրեն ուրիշները...
Ֆելիքս ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
